De Nieuw-Zeelandse Heather Morris werd bekend door haar debuut De tatoeëerder van Auschwitz. Het vertelt het verhaal van Lale, een overlever van de Tweede Wereldoorlog. Gebaseerd op verschillende gesprekken met Lale heeft Morris het boek geschreven. Ondanks de kritiek op dit boek, is Morris vastbesloten meer verhalen van overlevenden de vertellen. Zo stelt ze: “This is not the story of the Holocaust. It is a Holocaust story.” In navolging van haar wens, schreef ze Cilka’s keuze. Cilka is een vrouw die in De tatoeëerder van Auschwitz al kort de revue passeerde. Morris licht haar verhaal in dit boek verder toe en schetst daarmee een wanhopig verhaal over keuzes die vrouwen gedwongen werden te maken en de gevolgen daarvan.

De tekst op het omslag
Cilka Klein is pas zestien als ze in 1942 per trein naar Auschwitz- Birkenau wordt gebracht. Ze springt in het oog bij kampcommandant Schwarzhuber en hij dwingt haar zijn liefje te worden. Als enige vrouw in het concentratiekamp mag zij haar lange haar behouden. Maar na de bevrijding wordt ze hierdoor gezien als collaborateur en naar een werkkamp in Siberië verbannen. Weer zit ze op een trein. Weer moet ze talloze onmenselijke handelingen doorstaan. En weer blijven de ogen van een kampcommandant te lang op haar rusten…

Cilka’s keuze is een verhaal over hoop en overleven. Cilka vindt steeds weer de kracht om zichzelf staande te houden, ook al wordt ze dagelijks met de dood geconfronteerd. En wanneer ze een onbekende man, Aleksandr, verpleegt, ontdekt Cilka dat er ondanks alles ruimte in haar hart is voor liefde. Cilka’s keuze is gebaseerd op het waargebeurde levensverhaal van Cilka Klein.

Gruwelen
De jonge Cilka valt van de ene gruwelijke situatie in de andere. Verkrachting en vernedering zijn slechts de loze bewoordingen van alles wat vrouwen in de kampen doormaakten. Morris beschrijft deze gruwelen to-the-point, zonder al teveel opsmuk, maar precies zo dat je je als lezer volledig in de situatie waant. De context heeft ze dus fantastisch weten te schetsen. Kippenvel blijft dan ook absoluut niet uit. Net als ongeloof: hoe onmenselijk kunnen mensen zijn? Deze (hernieuwde) bewustwording van de gruwelen die zich niet alleen in de Tweede Wereldoorlog afspeelde, maar ook daarna nog, maken het lezen van dit (soort) boek(en) meer dan een leeservaring: het confronteert je met een stukje geschiedenis dat te belangrijk is om vergeten te worden.

“Het duurt even voordat Cilka kan reageren en dan wordt ze bij de arm gegrepen door een soldaat die haar naar dit vertrek heeft gebracht, en onder luidkeels protest weggesleept.
‘Ik werd gedwongen, ik werd verkracht! Nee! Alstublieft!’
De mannen lijken haar niet te horen.“

De kracht van een vrouw
Ondanks de eerder beschreven gruwelen die ze moet doorstaan, blijft Cilka een bepaalde kracht uitstralen. De afwisseling tussen het heden (Goelag Vorkoeta, Sibirië) en het verleden (Auschwitz-Birkenau) laat zien dat Cilka niet zwicht voor de vijand. Haar motto is dan ook: ik wil blijven leven. En dat doet ze! Ze weet zelfs een band op te bouwen met anderen, hen te beschermen en liefde te vinden onder de meest verschrikkelijke omstandigheden. Ondanks deze krachtige eigenschappen, die Cilka een prachtig personage maken, blijft er toch enige afstand ontstaan tussen Cilka en de lezer. Een mogelijke oorzaak hiervoor is dat Morris vrij snel van gebeurtenis naar gebeurtenis hopt: de lezer heeft het ene voorval nog niet kunnen verwerken of de volgende verschrikking dient zich aan. Enerzijds is dat een kenmerk van de tijd en plaats, anderzijds had Morris er langer bij stil kunnen blijven staan door Cilka’s gevoelens tijdens of kort na de situatie te beschrijven. Dat had een sterkere band gecreëerd. Doordat Morris Cilka meer dan eens laat reflecteren op haar positie in het kamp, wie ze daarmee tekort doet en vooral hoe ze daar zelf mee om moet gaan, wordt de afstand gelukkig iets verkleind en de diepgang van het personage vergroot. Het woord powervrouw lijkt in elk geval zeer op zijn plaats als we over Cilka praten.

Conclusie
Cilka’s keuze is een boek dat je bij zal blijven. Gruwelen volgen elkaar snel op in Cilka’s leven en deze zorgen voor een intense leeservaring. Een zeker gevoel van afstand tussen de lezer en Cilka wordt goedgemaakt door de toevoeging van diepgang aan het personage. Het verhaal is gebaseerd op feitelijke gebeurtenissen; Cilka Klein heeft echt bestaan. Dit maakt het verhaal alleen maar heftiger. Laten we hopen dat Morris een volgend Holocaust story -zoals ze ze zelf noemt- besluit te schrijven, want haar neus voor intrigerende en belangrijke verhalen in combinatie met haar fijne en to-the-point schrijfstijl maakt dat ik ze keer op keer zal lezen.

In het kort

Titel: Cilka’s keuze
Auteur: Heather Morris
Uitgever: HarperCollins
Jaar van uitgave: 2019
Aantal pagina’s: 352
Serie of stand-alone: Stand-alone
Leesfragment: klik hier
Beoordeling: