De Duitse Christian Berkel werd bekend als acteur en speelde mee in grote producties zoals Zwartboek en Valkyrie. Zijn debuut werd onlangs door Olga Groenewoud naar het Nederlands vertaald en kreeg als titel De appelboom. Het beloofde een deels autobiografische roman te zijn, over “drie generaties van een Duits-Joodse familie, hun levens een testament van de tumultueuze twintigste eeuw.” Ondanks de veelbelovende beschrijving en Berkel’s prachtige proza, is het boek niet op alle vlakken een aanrader.

De tekst op het omslag
Berlijn 1932: Sala en Otto zijn tieners als ze verliefd worden. Hij behoort tot de arbeidersklasse, zij komt uit een intellectuele Joodse familie. In 1938 ontvlucht Sala haar geboorteland en kan ze terecht bij haar tante in Parijs – totdat de Duitsers binnenvallen. Terwijl Otto het leger in moet om mee te vechten, mislukt Sala’s poging om Frankrijk te verlaten en wordt ze gevangengezet in Gurs, een kamp in de Pyreneeën. Een kamp waar alleen de sterksten overleven, om in 1943 gedeporteerd te worden naar Auschwitz. Maar deze keer heeft Sala geluk en kan ze onderduiken.

Vlak voor het einde van de oorlog wordt Otto door de Russen gevangengenomen. Pas in 1950 keert hij huiswaarts, naar een verwoest Berlijn. Sala vertrekt na de oorlog naar Buenos Aires, in de hoop daar een nieuw leven op te bouwen. Lange tijd zien de twee elkaar niet, maar als Sala Otto’s naam in het telefoonboek vindt, weet ze dat ze hem nooit vergeten is…

Filmische schrijfstijl
De appelboom belicht op een interessante manier een kant van de Tweede Wereldoorlog die we in mindere mate kennen. Het verhaal draait namelijk om de Duitse arbeider Otto en de Duitse en Joodse Sala en hun levens ten tijde van oorlog. Berkel’s schrijfstijl is prachtig. Hij beschrijft gedetailleerd en treffend met wat voor gruwelen zij te maken krijgen, zowel lichamelijk als psychisch. Verschillende thema’s die de revue passeren, zoals homoseksualiteit, liefde en verschillen tussen (economische) standen, verweeft hij moeiteloos door het verhaal. De heldere, niet te lange zinnen gecombineerd met prachtige vergelijkingen en heel beeldende beschrijveningen geven de tekst een filmisch laagje.

“Onder het maanlicht stortten de schaduwen van de bomen zich op mij.“

Verwarrende aspecten
Het verhaal kent een aantal verwarrende aspecten in het verhaal. Ten eerste, en het grootste minpunt aan dit boek, is het gebrek aan duiding verwarrend. Binnen hoofdstukken en zelfs binnen alinea’s wordt geswitcht tussen heden en verleden en tussen verschillende personages. Het komt dan ook voor dat je haast een volledige pagina verder bent, voordat je het verhaal in het grotere kader kunt plaatsen. Dat leest onprettig. Ten tweede is er wat onduidelijkheid omtrent het kind van Sala, door wiens ogen we met het verhaal geïntroduceerd worden. Hoewel deze jongeman in beperkte mate ten tonele verschijnt, blijft de toevoeging van zijn rol onduidelijk. Op basis van het autobiografische element dat online genoemd wordt, zou betoogd kunnen worden dat de auteur (Berkel) deze jongeman is. Dit blijft voor de lezer echter gissen en had duidelijker in het verhaal gesteld of verweven moeten worden.  En de titel De appelboom? Die blijft ook een raadsel. Of liever gezegd: de opmars die de boom slechts twee keer in het verhaal maakt, verklaart niet waarom deze belangrijk genoeg is om zo’n prominente plek in het geheel te krijgen.

Kortom
Berkel’s heldere, filmische schrijfstijl en de vernieuwende insteek op een veelbesproken onderwerp zijn absoluut de kracht van dit boek. Helaas werden een groot deel van de plot al uit de doeken gedaan in de flaptekst. Ook was het aantal verwarrende aspecten groot, waardoor de mooie schrijfstijl wat naar de achtergrond verdween. Gelukkig is daar de mooie boodschap van het boek, die ervoor zorgt dat je het boek met een tevreden gevoel dichtslaat: liefde overwint alles, zelfs de oorlog.

In het kort

Titel: De appelboom
Auteur: Christian Berkel
Uitgever: A.W. Bruna
Jaar van uitgave: 2020
Aantal pagina’s: 416
Serie of stand-alone: Stand-alone
Leesfragment: klik hier
Beoordeling: