De Poolse Tomasz Jedrowski studeerde rechten aan de universiteit van Cambridge. Hij doet momenteel onderzoek naar onder andere lokale historie en nationale identiteit. Zeker het laatste speelt een belangrijke rol in zijn debuutroman Zwemmen in het donker (naar het Nederlands vertaald door Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap). In de roman lezen we over de homoseksuele relatie tussen Ludwik en Janusz in het Polen van de jaren ’80.

De tekst op het omslag
Polen, 1980. De angstige, gedesillusioneerde Ludwik Gowacki, die binnenkort afstudeert aan de universiteit, is samen met de rest van zijn klas naar een landbouwkamp gestuurd. Hier ontmoet hij Janusz. Samen brengen ze een droomachtige zomer door met zwemmen in afgelegen meren, het lezen van verboden boeken en verliefd worden. Maar als de zomer voorbij is, gaan de twee noodgedwongen terug naar Warschau, naar de harde realiteit van het leven onder de communistische partij. Verbannen uit het paradijs moeten Ludwik en Janusz beslissen hoe ze zullen overleven, en door hun verschillende keuzes worden ze uit elkaar gedreven.

Een liefdesverhaal…
In eerste instantie is Zwemmen in het donker een liefdesverhaal. De jonge Ludwik en Janusz ontmoeten elkaar op kamp. De vonk slaat direct over. Ze ontdekken elkaar en de liefde voor hetzelfde geslacht. Jedrowski weet dit alles prachtig te beschrijven: de terughoudendheid gevolgd door de overgave. Het verhaal wordt door Ludwik verteld en richt het aan Janusz, wat de intimiteit nog voelbaarder maakt. James Baldwin’s Giovanni’s kamer speelt een belangrijke rol in het leven van Ludwik, net als in het leven van Jedrowski. Prachtige vergelijkingen over de liefde passeren de revue, die het hart van de lezer niet onberoerd laten.

“De plattegrond van je lichaam was plotseling even duidelijk als de plattegrond van de stad, je huid zondoorstoofd als de stenen van flatgebouwen, de lijnen van je lichaam als de rechte, ononderbroken lijnen van de brede straten, de tramrails en de onbuigzame metalen hekken die gekruiste schaduwen over de straat wierpen.”

…in moeilijke tijden
Hoe verder het verhaal vordert, hoe sterker Zwemmen in het donker ook een politieke, cultuur-historische roman wordt. De jaren ’80 in Polen waren moeilijk. Oost-Duitsland had zich de macht over Polen toegeëigend, maar de Sovjet-Unie probeerde dit ook. De politieke spanning was groot. De ‘steun van de partij’ was nodig voor zo’n beetje alles in het leven: om voedsel te bemachtigen, aanspraak te kunnen maken op gezondheidszorg en zelfs om een baan te krijgen. Een ontzettend leerzaam stuk informatie over de Poolse geschiedenis.

De situatie bemoeilijkt de ontluikende liefde aanzienlijk. Waar het leven op kamp als een droom voelde, waar Ludwik en Janusz konden zijn wie ze wilden, voelt het dagelijks leven meer als een nachtmerrie. Het systeem staat boven alles. Daar moest men inpassen. Hoewel de twee jonge mannen overeenkomen in de liefde die ze voor elkaar voelen, verschillen ze als dag en nacht in hun omgang met het systeem. Janusz gaat mee in het systeem, onder andere door een baan voor de overheid, en wil in de luwte blijven, zich verstoppen. Maar, hoe echt kunnen jij als persoon en de liefde die je voelt, zijn als al het andere nep is? Ludwik wil dit niet, geen dekmantel. Hij verzet zich tegen het systeem. Eerst alleen in zijn gedachten, maar vervolgens ook in zijn daden. Het inzicht dat de lezer krijgt in Ludwik’s psyche is ongekend interessant. De wisselwerkingen tussen de afwegingen die hij moet maken, de keuzes die hij uiteindelijk maakt en die emoties die hij daarbij voelt zijn zo sterk beschreven, dat de lezer zich moeiteloos in Ludwik en de situatie kan inleven. Dit is heel ingenieus en onvergetelijk knap gedaan.

Kortom
Zwemmen in het donker is een ongekend mooi en interessant boek. De situering van een liefdesverhaal in een politiek en cultuur-historisch interessante setting zorgt voor een unieke leeservaring. Jedrowski’s schitterende schrijfstijl en de uitwerking van Ludwik als personage veroveren het hart van de lezer. Absoluut een aanrader!

---

Beoordeling

---

---

Vergelijkbare boeken

---